Wyłączenie gruntów z produkcji rolnej uwarunkowane jest wieloma czynnikami – zarówno warunkami przyrodniczymi (jakość gleby, odległość od większych kompleksów leśnych), jak i pozaprzyrodniczymi – struktura działek rolnych, ich powierzchnia i kształt, zmiana struktury demograficznej mieszkańców wsi (migracja do miast, podejmowanie pozarolniczej działalności gospodarczej). Grunty wyłączone z produkcji rolnej podlegają sukcesji wtórnej co wpływa (niekorzystnie) na przyległe grunty nadal użytkowane rolniczo. Istotne jest rozpoznanie przyczyn wyłączania gruntów z produkcji rolnej oraz inwentaryzacja takich obszarów w ramach programów prac urządzeniowo-rolnych poprzedzających scalenia i wymiany gruntów. Pozwala to na właściwe sterowanie rozwojem obszarów wiejskich oraz poprawę struktury przestrzennej gospodarstw rolnych. Przeprowadzenie prac scaleniowych umożliwia racjonalną gospodarkę gruntami rolnymi – możliwe będzie wskazanie obszarów, które z różnych względów wyłączone z produkcji rolnej tworzyć mogą „bufory” między kompleksami leśnymi a gruntami rolnymi.